1️⃣ Жады дегеніміз не?

Компьютер жады – компьютердің негізгі құрылғысы, ол ақпаратты сақтап, өңдеу үшін қызмет етеді. Компьютер жады деректерді сақтау мен оларды өңдеу үшін қажетті ақпаратты сақтайды. Жады, ақпаратты сақтауда қолданылатын түрлі құрылғылардан тұрады және оның ішінде ақпарат арнайы ұяшықтарда 0 және 1 мәндерімен сақталады.

Жадының басты қызметі — ақпаратты уақытша немесе ұзақ сақтап, компьютердің дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ету. Ол компьютерде жұмыс істейтін программалар мен деректерді уақытша сақтауға арналған, сондай-ақ қажетті мәліметтерді кез келген уақытта алып, өңдеуге мүмкіндік береді.

2️⃣ Жадының түрлері

Компьютер жадысы екі негізгі түрге бөлінеді: ішкі жады және сыртқы жады.

3️⃣ Ішкі жады

Ішкі жады компьютердің процессорымен тікелей байланысқан және өңдеуге арналған деректерді сақтау үшін пайдаланылады. Ішкі жадыға жедел жады (RAM) және тұрақты жады (ROM) кіреді.

3.1. Жедел есте сақтау құрылғысы (ЖЕСҚ), RAM

RAM (Random Access Memory) — бұл жедел жады, деректер мен программаларды уақытша сақтау үшін қолданылатын жады. Компьютер өшірілген кезде ЖЕСҚ-дағы деректер жойылады.

Жедел жадының түрлері:
Статикалық RAM (SRAM) — жоғары жылдамдықты, бірақ қымбат.
Динамикалық RAM (DRAM) — төмен жылдамдықты, бірақ арзандау және жаппай өндіріс үшін 
қолданылады.
DDR (Double Data Rate) — жедел жадының бірнеше буыны, мысалы, DDR3, DDR4.

3.2. Тұрақты есте сақтау құрылғысы (ТЕСҚ), ROM

ROM (Read Only Memory) — тек оқуға арналған жады. ROM жадысында компьютердің маңызды программалары, әсіресе жүктеу үшін қажетті кодтар сақталады.

3.3. Кэш жады

Кэш жады — процессор мен жедел жады арасындағы деректерді жылдам тасымалдауға арналған жады. Кэш жадының негізгі мақсаты — процессордың жылдамдығын арттыру.

3.4. Видеожад (VRAM)

VRAM — бейнемазмұнды сақтау үшін арнайы қолданылады. Видеокарталарда графикалық деректерді сақтайды, бұл компьютердің графикалық қуатын арттырады.

3.5. CMOS-жад

CMOS-жад — бұл компьютердің баптауларын, күнін, уақытын, құпиясөздерін және басқа конфигурацияларды сақтау үшін қолданылатын жад. Ол компьютер өшкен кезде де сақталады.

4️⃣ Сыртқы жады

Сыртқы жады — компьютердің ішкі жадымен тікелей байланыспайтын құрылғы. Ол ұзақ мерзімге деректерді сақтау үшін қолданылады. Сыртқы жады процессорға тәуелсіз жұмыс істейді.

4.1.Магниттік дискілер

Қатқыл диск (HDD) — үлкен сыйымдылыққа ие құрылғы, бірақ оқуға және жазуға орташа жылдамдықпен жұмыс істейді.

4.2. Флэш-жад

Флэш-жад — ақпаратты сақтау үшін электрлік сигналдар арқылы сақтайтын құрылғы. Ол энергияны аз жұмсайды, ұзақ уақыт бойы ақпаратты сақтай алады.

4.3. Оптикалық дискілер

CD-R және DVD-R — ақпаратты бір рет жазуға арналған оптикалық дискілер.

5️⃣ Жадының маңызды сипаттамалары мен ерекшеліктері

1. Жадының сыйымдылығы — оның деректерді сақтау көлемі. Сыйымдылық әдетте мегабайттармен (MB), гигабайттармен (GB), терабайттармен (TB) өлшенеді. Сыртқы жадының сыйымдылығы ішкі жадыға қарағанда үлкен болуы мүмкін.

2. Жадының жылдамдығы деректерді жазу және оқу жылдамдығын білдіреді. Жедел жадының жылдамдығы өте жоғары, себебі ол процессорға деректерді жылдам жеткізуі қажет.

3. Жадының энергия тұтынуы әртүрлі болады. Мысалы, DRAM энергияны аз тұтынады, ал флэш-жад аз энергия шығынымен жұмыс істейді, бұл оны мобильді құрылғыларда қолдануға мүмкіндік береді.

4. Тұрақты жады ақпаратты сақтау үшін қолданылады және компьютер өшкен кезде деректер сақталады. Ал жедел жадыда (RAM) сақталған деректер тек жұмыс істеп тұрған кезде ғана сақталады.

6️⃣ Жады мен процессордың өзара әрекеті

Процессор мен жады арасындағы өзара әрекет компьютердің тиімділігін арттырады. Процессорға деректерді жылдам жеткізу үшін кэш жады мен жедел жады бірге жұмыс істейді. Кэш жады деректерді сақтап, процессорға тез жеткізеді, осылайша өңдеу процесі жылдамдайды.

 Процессордың үш деңгейлі кэш жады:
🔹 L1 — ең жылдам, процессордың ішіне орнатылған, 128 Кб көлемде.
🔹 L2 — орташа жылдамдықта, 1 Мб дейін, процессордың сыртында орналасқан.
🔹 L3 — үлкен көлемде (8 Мб дейін), процессорға жақын жерде орналасқан.