SABAQ.ONLINE

Конспект

🌐Дигибридті будандастыру

1. Дигибридті будандастыру және Мендельдің III заңы (тәуелсіз тұқым қуалау)

Егер өсімдіктің немесе ағзаның 2 белгісі бойынша әртүрлі гомозиготалы ата-аналарды будандастырсақ, оны дигибридті будандастыру деп атаймыз. Г. Мендель бұл тәжірибесін бұршақтың екі белгісіне (тұқым түсі және тұқым пішіні) қарап жүргізді.

Мысал:

– Ата-аналар: сары тегіс (ААBB) × жасыл кедір-бұдырлы (ааbb).

  • F1 ұрпағының бәрі генотипі AaBb, фенотипі сары тегіс (доминантты белгілер көрінді).
  • F2 ұрпағын өзара будандастырғанда (AaBb × AaBb), фенотиптік ажырау 9 : 3 : 3 : 1 қатынасында болады:

Picture background

– 9/16 → сары тегіс,

– 3/16 → сары кедір-бұдырлы,

– 3/16 → жасыл тегіс,

– 1/16 → жасыл кедір-бұдырлы.

Осыдан Мендельдің үшінші заңы туындайды – тәуелсіз тұқым қуалау, яғни әрбір белгі өз бетінше (тәуелсіз) ұрпаққа беріледі және жаңа комбинациялар (жаңа фенотиптер) пайда болуы мүмкін.

2. Жыныс хромосомалары және жыныс анықталу механизмі

Адам және көптеген ағзаларда — генотиптік жыныс анықталу жүзеге асады. Адамда ер адамда (XY), ал әйел адамда (XX) хромосомалар болады. Ұрпақтың жынысы әкенің “X” не “Y” сперматозоидының жұмыртқамен қосылуына байланысты анықталады.

Генотиптік жыныс
хромосомалар арқылы анықталу (мыс. адам, дрозофила, құстарда …).
Фенотиптік жыныс
сыртқы орта факторына тәуелді жыныс анықталу (мыс. қолтырауындарда жұмыртқа дамыған температураға байланысты аталық/аналық пайда болу).

Мысалы, қолтырауын жұмыртқаларында : жоғары температура → аталық, төмен температура → аналық болып дамиды. Бұл — фенотиптік жыныс анықталуы.

3. Жыныспен тіркесіп тұқым қуалау, гемофилия және т.б.

Жыныспен тіркесіп тұқым қуалау (X-тіркескен не Y-тіркескен) — белгілерді анықтайтын гендер жыныс хромосомасында орналасқан кезде байқалады. Ғалым Т. Морган дрозофила шыбынының көзі түсі арқылы бұл механизмді ашып дәлелдеген.

Гемофилия (X-тіркескен ауру)

Гемофилия — қанның ұюының бұзылуымен сипатталатын ауру, рецессивті X-хромосомада орналасқан.

Ер адамдарда (XY) бір Х-хромосома ғана болғандықтан, онда ауру гені болса — ауру көрінеді (XhY).

Әйел адамдар (XX) бір Х-де ауру гені болса — тасымалдаушы (XhX), екі Х-де де ауру гені болса — ауру (XhXh).

4. Қан топтары және тұқым қуалау

Адамда ABO қан топтары — кодоминанттылық үлгісінде тұқым қуалайды. I (0), II (A), III (B), IV (AB) қан топтары. Ал резус-фактор (Rh+ / Rh-) тұқым қуалайды, Rh+ доминант, Rh- рецессивті боп есептеледі.

Picture background

Генотиптер: IA, IB, i деп таңбаланады (“0” — i).

“A” “B” бірдей экспрессия берсе — AB (IV топ).

Резус-конфликт — ананың Rh- қанымен ұрықтың Rh+ қанын ағза қабылдамауы.

5. Адам генетикасын зерттеу әдістері

Адам генетикасын зерттеуде мендельдік классикалық тәсілдер шектеулі, себебі тәжірибе қойып шағылыстыру мүмкін емес. Сондықтан арнайы әдістер қолданылады:

  1. Генеалогиялық әдіс: шежіре құра отырып, бірнеше ұрпақтағы белгілерді талдау.
  2. Цитогенетикалық әдіс: хромосома жиынтығын микроскопта зерттеу (кариотип).n
  3. Популяциялық-статистикалық әдіс: популяциядағы гендердің жиілігін, тұқым қуалайтын аурулардың таралуын зерттеу.
  4. Егіздік әдіс: біржұмыртқалы және әржұмыртқалы егіздерді салыстыру арқылы орта мен геннің әсерін анықтау.
  5. Биохимиялық әдіс: ферменттер мен белоктардың синтезіне байланысты генетикалық ерекшеліктерді зерттеу.
  6. Молекулалық-генетикалық әдіс: ДНҚ деңгейінде мутациялар мен гендердің орналасуын, құрылымын зерттейді.

Қате

Қандай қате таптыңыз?

Қандай сұрақ қойғыңыз келеді ?

Cіздің қойған сұрағыңызға мұғалім аптаның аяғына жоспарланған тікелей эфирде жауап береді